همشهری آنلاین - حسن حسن‌زاده: شاید باورش سخت باشد که محله زعفرانیه امروزی که با برج‌ها و ساختمان‌های اعیانی شناخته می‌شود، روزگاری آبادی کوچکی بود که با زمین‌های گندم و مزراع کشاورزی‌اش شناخته می‌شد. به عبارت دیگر، زعفرانیه همین چند دهه پیش یکی از آبادی‌های کوچک شمال تهران یا همان شمیران بود که ساکنانش از راه کشاورزی روزگار می‌گذراندند. در دهه ۳۰ و ۴۰ و به ویژه بعد از اینکه خیابان ولی‌عصر (عج) کنونی، از سمت جنوب به شمال تهران کشیده شد و آبادی‌های شمال تهران یک به یک به محله‌های شمال شهر تبدیل شدند، سر و شکل آبادی زعفرانیه هم با ساختمان‌های مدرن و امروزی تغییر کرد و محله‌ای اعیان‌نشین در شمال تهران شد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
از کشت زعفران تا زنی به نام زعفران‌باجی
بررسی پیشینه محله زعفرانیه، بدون توجه بر وجه تسمیه آن ممکن نیست. روایت‌های متعددی برای نامگذاری زعفرانیه مطرح شده و هر کدام شنیدنی است اما روایت‌های دیگر را رد می‌کند؛ از کشت زعفران در این نقطه از شمیران تا زنی به نام «زعفران‌باجی» که اراضی کشاورزی زعفرانیه به نام او بود.
روایت اول که به کشت زعفران در اینجا اشاره دارد، در کتاب خاطرات «سلیمان بهبودی» رئیس دفتر پهلوی اول آمده است. او در این کتاب به کشت زعفران در این محدوده اشاره کرده و نوشته‌است: «موقعی که خیابان پهلوی از جنوب شهر به شمیران امتداد پیدا کرد، یک خیابان فرعی هم از ابتدای زمین‌های اسدآباد که مجاور و هم‌مرز باغ‌فردوس بود، تا قسمت شمالی باغ اسدآباد یعنی تا تپه علی‌خان امتداد یافت. موقعی که برای عبور از خیابان جدید به داخل باغ در می‌ساختند، آن را زعفرانی رنگ انتخاب کردند. این در زعفرانی رنگ خیابان را معروف به زعفرانیه کرد. از طرف دیگر با کمک شوکت‌الملک ۵۰ من پیاز زعفران در سعدآباد کاشتند که خوب به عمل آمد و این کشت زعفران هم نزدیک خیابان زعفرانیه بود که کم‌کم این خیابان به نام زعفرانیه خوانده شد.»
البته، روایت بهبودی از دلیل نامگذاری زعفرانیه در هیچ کتاب دیگری وجود ندارد و توسط تاریخ‌پژوهان دیگری مانند «منوچهر ستوده» رد شده است.
زعفران‌باجی که بود؟
در بررسی‌های بیشتر برای وجه تسمیه زعفرانیه به رای منوچهر ستوده می‌رسیم. ستوده درباره علت نامگذاری زعفرانیه نوشته است: «اراضی زعفرانیه بخشوده محمدشاه به یکی از کنیزانش مشهور به زعفران‌باجی بوده است. ظاهراً بازارچه زعفران‌باجی هم در محله بازار ساخته این کنیز است.»
اما زعفران‌باجی که گفته می‌شود محله زعفرانیه نامش را از او گرفته است، کیست؟ در کتاب‌های تاریخی آمده است که زعفران‌باجی مسئولیت رتق و فتق امور حرمسرا را در دوره قاجار برعهده داشت. زنی که اواخر عمرش از آنجا بیرون آمد و با ثروثی که برای خود دست و پا کرد، در منطقه مولوی کنونی بازارچه‌ای برای خودش ساخت. او زمین‌های کشاورزی محدوده فعلی زعفرانیه را نیز خرید. نام زعفران‌باجی آنقدر روی این اراضی ماند که سال‌ها بعد وقتی خیابانی در دل این زمین‌ها ساختند، به خیابان زعفرانیه معروف شد.
اینکه چرا نام این زن «زعفران‌باجی» بود هم برای خودش روایتی دارد. در دوران قاجار به کنیزان خانه‌های اعیانی لقب «زعفران» می‌دادند؛ آنها زنانی بودند که یا به دلیل نژاد یا به دلیل سیاه بودن رنگ پوست‌شان سرنوشتی جز کنیزی نداشتند. زعفران‌باجی هم که خود درد کشیده بود، همیشه هوای کنیزان را داشت و به آنها کمک می‌کرد که زندگی خودشان را بسازند.
نظر شما